Een tijdreis door Eds leven en werk
Jaren 20/30
Het Begin
1925
Ed van der Elsken (midden) wordt op 10 maart geboren in Amsterdam.
Het gezin Van der Elsken verhuist naar Betondorp; een pas gebouwd tuindorp aan de rand van Amsterdam. Hier brengt Ed zijn jeugd door.
Jaren 40
Oorlog
in NL
1942
Tijdens de Duitse bezetting ontwijkt de 17-jarige Ed de dienstplicht door een stof aan zijn urine toe te voegen die wijst op suikerziekte. Hij begint een opleiding tot beeldhouwer, maar moet onderduiken. Na de bevrijding meldt Ed zich als vrijwilliger bij de mijnopruimingsdienst.
1945
Fotografen Emmy Andriesse, Cas Oorthuys, Carel Blazer en Ad Windig leggen, als lid van het collectief De Ondergedoken Camera, de gevolgen van de bezetting vast.
1945
Publicatie van Naked City van de Amerikaanse fotograaf Weegee (1899-1968) over de donkere kant van New York in de jaren 30 en 40. Het werk met foto's van ongelukken, moorden, arrestaties en branden maakt grote indruk op Ed.
Jaren 1950
Donker
Parijs
1950
Liefdesverdriet drijft Ed naar Parijs. Hij vindt aansluiting bij een groep zelfdestructieve jongeren die, uitgeput door de oorlog, rondzwerven op de straten en in de kroegen van de wijk Saint-Germain-des-Prés. Hun gitzwart wereldbeeld en de boze, soms depressieve sfeer in de groep sluit goed aan bij Eds gemoedstoestand.
Daarnaast leert Ed in Parijs vele kunstenaars, schrijvers en dichters kennen, die net als hij na de oorlog naar de Franse hoofdstad zijn vertrokken. Onder hen bevinden zich Karel Appel, Rudy Kousbroek, Remco Campert en Simon Vinkenoog.
Ed wordt aangenomen op het fotolaboratorium van Magnum, het eerste agentschap dat door fotografen zelf is opgezet. In de donkere kamer wordt Ed verliefd op de Hongaarse fotograaf Ata Kandó (1913). Ed en Ata trouwen in 1954 in Sèvres.
Ed ontdekt in de Australische kunstenares Vali Meyers zijn muze binnen de groep van Saint-Germain-des-Prés.
1954
Het lukt Ed in eerste instantie niet uitgevers geïnteresseerd te krijgen voor zijn foto’s over de groep uit Saint-Germain-des-Prés. Maar dan besluit het befaamde Engelse tijdschrift Picture Post zijn werk als voorstudie in vier delen te publiceren.
1955
Ed verhuist met Ata en haar drie kinderen naar de Achtergracht 39 in Amsterdam. Karel Appel schildert de muren van de kinderkamer.
Ed raakt bevriend met journalist Jan Vrijman. Samen maken ze roemruchtige reportages over de opkomende jongerencultuur. Veel jongeren voelen geen binding met de heersende normen. Ze hangen op straat, dansen op rock en roll en kijken naar Amerikaanse speelfilms.
Ed en Ata gaan uit elkaar.
1956
Publicatie van Een liefdesgeschiedenis in Saint-Germain-des-Prés. Het boek veroorzaakt ophef in de Nederlandse pers. ‘Wij kunnen dit zieke boek niet liefhebben’ (Vrij Nederland) maar ook ‘hoe mooi aan de randen der verrotting de bloemen van het boze en van de wanhoop bloeien’ (Lucebert).
1957
Ed trouwt met fotografe Gerda van der Veen, de dochter van fotografe Louise van der Chijs en beeldhouwer Gerrit van der Veen. Datzelfde jaar vertrekt hij naar Centraal Afrika op de grens van Kongo en Frans Equatoriaal Afrika. Zijn foto’s worden een jaar later uitgegeven in het boek Bagara.
1959
Publicatie van Jazz waarin Ed onder andere de uitzinnige nachtconcerten in het Concertgebouw in Amsterdam tussen 1955 en 1959 in beeld brengt.
Jaren 60
Rebellie!
1960s
Ed en Gerda vertrekken op een wereldreis die 14 maanden zal duren. Ze bezoeken Afrika, Maleisië, Singapore, Hong Kong, Japan, Mexico en Noord-Amerika.
1961
Terug in Nederland lukt het Ed niet het fotoboek over zijn wereldreis gepubliceerd te krijgen.
Teleurgesteld keert Ed de fotografie de rug toe en gaat steeds meer filmen. Op 12 juni wordt Tinelou, het eerste kind van Ed en Gerda, geboren.
1962
Ed filmt de afbraak van de Joodse Waterloopleinbuurt en maakt filmische schetsen van armoede in de stad.
Ed experimenteert met filmapparatuur en ontwikkelt nieuwe technieken om met een 16mm filmcamera synchroon geluid op te kunnen nemen.
1963
Ed maakt de televisiefilm Welkom in het leven, lieve kleine over de zwangerschap van Gerda en de geboorte van hun tweede kind Daan Dorus. In de openingsscène scheurt Ed, met naast hem een zwangere Gerda, door de straten rond de Nieuwmarktbuurt waar zij wonen. Ed filmt graag in deze rauwe buurt met het ‘schorriemorrie’ op de Zeedijk en de dynamiek tussen de prostituees en hun klanten.
1965-1969
De revolutionaire jaren 60 worden voelbaar in Amsterdam. Provo organiseert happenings en daagt de gevestigde autoriteiten uit, studenten bezetten het Maagdenhuis en er zijn rellen rond het huwelijk van prinses Beatrix en Claus von Amsberg. Ed is erbij, en registreert de onrust in de stad.
1966
Het boek Sweet Life over Eds wereldreis met Gerda wordt in Japan gedrukt voor een Nederlandse, Engelse, Franse, Duitse, Spaanse en Japanse editie.
1966
Eds solotentoonstelling Hee… zie je dat? opent in het Stedelijk Museum Amsterdam. De tentoonstelling heeft het karakter van een happening; de entreezaal is volledig bedekt met fotoprints en bezoekers moeten bij de ingang over het grote beeld van een naakte vrouw heen stappen.
1967
Publicatie van Eds eerste reportage voor Avenue over Cuba, waarin hij Fidel Castro fotografeert. Hij reist en fotografeert tot 1976 voor het blad dat, als eerste lifestylemagazine, Nederland ‘het moderne leven’ toonde.
Jaren 70
Eye
Love You
1971
Ed ontvangt de staatsprijs voor de filmkunst voor zijn autobiografische film De Verliefde Camera.
Ed en Gerda gaan gescheiden wonen. Ed verhuist naar een boerderijtje aan de Zeevangszeedijk in Edam.
1972
Ed bezoekt in Italië zijn toenmalige muze Vali Meyers uit Een liefdesgeschiedenis in Saint-Germain-des-Prés. In de film Death in the Port Jackson Hotel blikt zij terug op de zwarte, ruige tijd in Parijs.
1973
Ed en Gerda scheiden. Ed ontmoet Anneke Hilhorst wanneer zij staat te liften aan de kant van de weg. Niet lang daarna trekt ze bij hem in op zijn boerderij in Edam.
1975
Ed experimenteert met dia-geluidseries en opent een fotogalerie aan huis voor verkoop van zijn fotografie.
1977
Publicatie van Eye Love You: een liefdevol portret van de wereld door de ogen van Ed. Hij noemde het een 'mensenboek, vrouwen-, mannenboek, libido-, sex-, liefdes-, vriendschapsboek; boek van geluk, verdriet, lijden, dood, strijd, moed en vitaliteit.
1978
Publicatie van Hallo! Een nieuwe Ed van der Elsken. In het boek zien we onder andere de jongedames in de Beethovenstraat, een iconische foto die Eds flirterige benadering weerspiegelt.
1979
Publicatie van Amsterdam! Oude foto’s – 1947-1970. Voor dit boek maakte Ed een selectie uit zijn archief van kleurrijke straatbeelden uit Amsterdam. Anneke Hilhorst bevalt van Eds derde kind Johnny Cowboy.
Jaren 80
BYE
1982
Ed maakt opnames voor Een fotograaf filmt Amsterdam. Een filmisch portret van de stad Amsterdam en haar inwoners.
1984
Ed en Anneke trouwen.
1988
Na vijftien reizen naar Japan publiceert Ed zijn fotoboek De Ontdekking van Japan. Hij was gefascineerd door het land, de mensen en door de spanning tussen de traditionele Japanse waarden en de westerse kapitalistische levenswijze.
Ed ontvangt de David Roëllprijs voor zijn gehele oeuvre. In hetzelfde jaar krijgt hij te horen dat hij ongeneeslijk ziek is.
1989
Ed richt de camera op zichzelf en legt, met behulp van Anneke, het verloop van zijn ziekte vast in de film Bye. Op 28 december 1990 overlijdt Ed. Hij wordt begraven bij de Grote Kerk in Edam.